تقويت بنيادهاي هويت ملي

تقويت بنيادهاي هويت ملي

عليرضا خاني
تأكيد رئيس‌جمهوري بر لزوم دستيابي به بالاترين سطح انسجام اجتماعي براي پيشبرد امور كشور، تأكيدي قابل تأمل است.
انسجام اجتماعي به معناي محكم‌تر شدن پيوندهاي ميان افراد، گروه‌ها، اقشار، قوميت‌ها و مذاهب است. در علوم اجتماعي، انسجام اجتماعي به عنوان يك سرمايه مورد توجه قرار دارد. با انسجام اجتماعي مشاركت اجتماعي بالا مي‌رود. مشاركت اجتماعي، از يك سو ضامن دوام و بقاء يك جامعه در برابر انواع گزندهاي بيروني است و از ديگر سو تقويت‌كننده قدرت و اقتدار ملي است. در جامعه‌اي كه مشاركت ضعيف باشد، معمولاً مردم به دعوت‌هاي عمومي دولت‌ها وقعي نمي‌نهند. اگر اتفاقي در جامعه رخ دهد كه نيازمند مشاركت عمومي باشد، درخواست دولت‌ها چندان پاسخ نمي‌گيرد. مثلاً وقتي در اثر هر عامل اقتصادي يا سياسي كمبودي در بازار رخ دهد و دولت از مردم بخواهد در مصرف يك يا چند كالا صرفه‌جويي كنند، در هنگام ضعف مشاركت، مردم رفتاري معكوس خواهند گرفت و به خريد و انبار كردن آن كالاها رو مي‌آورند. اگر دولت از مردم بخواهد به خاطر كمبود ملي و هزينه‌هاي گزاف در مصرف انرژي يا آب صرفه‌جويي كنند، پاسخ نخواهد گرفت.
انسجام اجتماعي با اعتماد رابطه تنگاتنگ دارد همان‌طور كه مشاركت نيز تابعي از اعتماد است. مردم زماني به سخن يا دعوت حكومتگران لبيك مي‌گويند كه به آنها اعتماد داشته باشند. اعتماد ميان دولت با ملت، پيوستاري دو سويه است اما سويه خطيرتر آن اعتماد ملت به دولت (به معناي مجموعه حاكميت) است.
اعتماد ملت به دولت زمينه مشاركت سياسي است و اعتماد ملت با دولت و ملت با ملت به انسجام اجتماعي و مشاركت اجتماعي مي‌انجامد. براي اينكه سطح انسجام اجتماعي در ايران افزايش يابد، از يك سو بايد عنصر اعتماد ميان مردم و حكومتگران تحكيم و تقويت شود كه اين تابعي از ميزان صداقت و سلامت دولت‌هاست و از ديگر سو بايد رانه‌‌هايي كه مقوم انسجام ملي و هويت ملي است، تقويت و باز توليد شود.
يكي از اين رانه‌ها، تقويت نمادهاي ملي و سرزميني است. تاريخ، فرهنگ و هنر ايراني مشحون از عناصر تقويت كننده هويت ملي و انسجام اجتماعي است. براي محكم‌تر شدن پيوندهاي اجتماعي و تقويت هويت ملي، بايد عناصر فرهنگي مقوم را بازسازي و باز نشر كرد. توجه ساليان اخير به بزرگان تاريخ و ادب ايران از جمله فردوسي و رودكي در چارچوب اين پارادايم فكري قابل تحسين است اما براي جذب نشدن جوانان ايراني كه سرمايه‌هاي ملي ما هستند به نيروهاي گريز از مركزي كه نوعاً روي اقوام و مذاهب استان‌هاي پيراموني كشور سرمايه‌گذاري مي‌كنند، بايد عناصر فرهنگي تقويت كننده انسجام ملي و تماميت سرزميني را بيشتر از گذشته در جامعه حاضر كرد.
تاريخ ايران، به شكل حيرت‌آوري سرشار از عناصر، ايماژ‌ها، شخصيت‌ها و اسطوره‌هاي مقوم هويت ملي و يكپارچگي سرزميني است. حيف است با داشتن چنين سرمايه بزرگي، چه در تاريخ كهن ملي و چه در تمدن ايراني ـ اسلامي، به خاطر كم‌توجهي يا اهمال ما، زمينه‌هاي واگرايي در ميان ولو معدود هموطنان كرد و بلوچ و آذري و عرب ما به‌وجود آيد و البته تلخ است كه خبردار شديم ولو يك نفر از اعضاي گروه‌هاي تكفيري، ايراني بوده است.
بايد توجه كنيم كه ميزان موفقيت گروه‌هاي ضد ايراني از جمله داعش در يارگيري از پهنه سرزميني ايران، به ميزان شكاف‌ها و گسست‌هاي اجتماعي و ضعف در پيوندهاي ملي ارتباط تام دارد. شايد، يكي از دلايل اين شكاف‌ها و گسست‌ها، تندروي‌ها و افراط‌گري‌هاي سال‌هاي نخستين انقلاب در حذف و طرد عناصر ملي از فرهنگ جامعه بود.
رئيس جمهوري به درستي از ضرورت تقويت انسجام اجتماعي در شرايط حاضر سخن گفت اما علاوه بر انسجام اجتماعي، اينك ما به تقويت بنيادهاي هويت ملي، در برابر سيل دسيسه‌هاي نفاق افكنانه در چهار سوي سرزمين ايران، نيازمنديم.