به پاسداشت یاد و نام حاج عباس عزیزیان

به پاسداشت یاد و نام حاج عباس عزیزیان

احیای سنت میانجیگری

خلیل کمربیگی – مدرس دانشگاه

مسئله‌ی نظم اجتماعی، ازجمله مباحثی است که دغدغه‌ی فکری اغلب جامعه شناسان بوده است. اروپای پس از انقلاب صنعتی، دچار هرج‌ومرج و بی‌نظمی شدیدی گشت و پیشکسوتان جامعه‌شناسی را به این فکر انداخت تا راه‌های بازگشت نظم به جوامع خود را جستجو نمایند و بدین گونه مسئله‌ی نظم اجتماعی و چگونگی ایجاد آن، در کانون مباحث و نظریات آن‌ها قرار گرفت به‌طوری‌که اگر گفته شود که هدف همه‌ی جامعه شناسان کلاسیک، نظم اجتماعی و ایجاد آن بوده، سخنی به‌گزاف عنوان نشده است.

استان ایلام نیز چند سالی است گرفتار بی‌نظمی گشته است. مصادیق این بی‌انضباطی اجتماعی را می‌توان در تمامی ساختارهای آن مشاهده کرد. در حال حاضر، به نظر می‌رسد، ایلام به« شهری معلق « تبدیل‌شده است. شهری که نه به‌سان مناطق روستایی و عشایری خودکنترل بوده و نهادهای سنتی از آن مراقبت نمایند و نه به‌سان مناطق شهری، نهادهای مدرن توانسته‌اند در آن، به‌درستی امر جامعه‌پذیری و کنترل اجتماعی را انجام دهند. بر همین اساس، هنجارهای قانونی و کنترل رسمی که بایستی نظم را در جامعه حفظ کنند، قادر نبوده‌اند که این تعادل و نظم را در جامعه پدیدآورند؛ بنابراین با توجه به ساخت روستا – شهری ایلام، استفاده از کنترل‌های غیررسمی می‌تواند به‌عنوان روشی مکمل، نقش مهمی در ایجاد تعادل و نظم در جامعه-ی شکننده‌ی ایلام ایفا نماید.

یکی از اَشکال مختلف کنترل‌های غیررسمی، استفاده از توان و نفوذ متنفذین و معتمدین محلی در کنترل و کاهش منازعات و جرائم است. در جامعه‌ی ایلام نیز، منزلت و جایگاه بزرگان ایلات و طوایف در میان گروه‌ها و اقشار مختلف مردم بر کسی پوشیده نیست. بزرگان ایلات و طوایف با نقش‌آفرینی اثربخش خود، در هنگامه‌ی بروز جرم و منازعه، تأثیرات زیادی در کاهش منازعات، ایجاد سازش و برقراری پیوندهای اجتماعی و جلوگیری از گسست ارتباط بین افراد، داشته‌اند. آن‌ها در قبل و بعد از وقوع جرم، با ایفای نقش خود، در کاهش مجازات¬ مجرمان یا تعویض مجازات، مانع از ترویج و گسترش دامنه¬ی منازعات و جرائم شده¬اند.

بسیاری از بزرگان ایلات و طوایف، با برخورداری از نفوذ کلام، صداقت در رفتار و در نظر گرفتن منفعت جمعی از چرخه¬ی باطل جرم و تکرار جرائم جلوگیری کرده‌اند. آن‌ها ضمن آشنایی با روحیات افراد، طوایف و ایلات و لحاظ نمودن منزلت خود نزد منازعان، تعارضات را به‌گونه‌ای مسالمت‌آمیز حل‌وفصل نموده و از دامنه و ابعاد جرائم کاسته‌اند. داشتن اعتقادات مذهبی و اخلاقی و استفاده از شیوه‌ی پیشوایان دینی و نقل احادیث آن¬ها در مجالسی که برای صلح و سازش برپا می‌شد، در جامعه‌ی شیعه‌مذهب ایلام، تأثیرات بسیاری برجای می‌گذاشت و زمینه‌ی صلح و سازش را مهیا می‌نمود.

حاج عباس عزیزیان، به‌عنوان سرمایه‌ای انسانی از این دیار، بار سفر می‌بندد و شیوه‌های مصالحه و ویژگی‌های شخصیتی او، به‌عنوان سندی ماندگار، در خاطرات مردم این منطقه به‌جای می‌ماند. او با برخورداری از اعتقادات مذهبی و اخلاقی، نقش زیادی در کاستن از دامنه‌ی منازعات ایفا نمود، فقدان این سرمایه‌های انسانی وضعیت آشفته‌ی جامعه‌ی ایلام را بیش‌ازپیش تشدید می‌کند.

استان ایلام به دلیل ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی خود، در این دوران گذار، نیازمند نقش‌آفرینی سنت نیکوی میانجی گرانی چون حاج عباس عزیزیان است. احیای این سنت نیکو و برنامه‌ریزی جهت بهره‌مندی از ظرفیت بزرگان ایلات و طوایف، می‌تواند نقش بارزی در ترمیم پیوندهای ازهم‌گسیخته در بین خانواده‌ها، طوایف و ایلات داشته و به کاهش هزینه‌های دستگاه‌های قضائی و انتظامی و کاستن از تعداد زندانیان منجر گردد.

دستگاه انتظامی استان، چند سالی است لزوم این سنت نیکو را احساس کرده و احیای آن را در دستور کار خود داشته است؛ به نظر می‌رسد، پرداختن به این امر، پیش از آن‌که در وظیفه‌ی یک دستگاه انتظامی بگنجد بایستی از سوی نهادهای مدنی و شوراهای شهر و روستا صورت پذیرد.

احیای سنت میانجی‌گری چه در سطح خُرد و پیشگیری از نزاع بین دو جوان در کف خیابان و چه با برقراری سازش بین دو ایل در گستره‌ی کلان‌تر، می‌تواند یکی از حلقه‌های گمشده برای پیشگیری از گسترش بی‌سازمانی اجتماعی در ایلام باشد.