زلزله و اهميت سرمايه اجتماعي

زلزله و اهميت سرمايه اجتماعي

فتح الله آملي
در كنار حضور تقريباً همه شخصيت‌هاي كشور در مناطق زلزله‌زده و همراه با حضور پررنگ و حماسي مردم عزيزمان براي احساس همدردي با عزيزان هموطن داغدار و خسارت‌ديده زلزله مهيب غرب كشور، سفر رهبر انقلاب به اين ديار و حضور در جمع مردم مصيبت‌ديده، در تسكين آلام مردم نقش پررنگي داشت و تشكيل جلسه در آن ديار براي رسيدگي بهتر و بيشتر به وضعيت مردم مي‌تواند موتور حركت مسئولان براي حل مشكلات مردم را سريع‌تر و دقيق‌تر به كار اندازد كه اميد است چنين شود و مقامات مسئول وعده‌هايي را كه براي اسكان موقت و دائم و نيز بازسازي مناطق داده‌اند از ياد نبرند و رفته رفته با گذشت زمان و فروكش‌كردن احساسات اوليه، نسيان و غفلت و فراموشي همه را در بر نگيرد.
زلزله اخير اما در كنار همه تلخي‌هايي كه داشت يك نكته مهم و اساسي را نيز عيان ساخت. غفلت از اين نكته اساسي و بسيار مهم در طول سال‌ها و دهه‌هاي اخير يكي از موانع اصلي توسعه‌نيافتگي مطلوب و حركت در مسير مشكلات اجتماعي و اقتصادي كشور محسوب مي‌شود.
مردم در اين حادثه نشان دادند كه بر خلاف تصور عامه، عاطفه در آن‌ها زنده است. مردم نشان دادند كه حاضرند به همديگر و به كشور كمك كنند. نكته مهم و حياتي كه در اين حادثه و واكنش جامعه به خوبي خود را عيان كرد اهميت توجه به سرمايه اجتماعي است.
در تصاوير تلويزيوني وقتي به مسير جاده سرپل‌‌ذهاب نگاه مي‌كرديد به ياد جاده چالوس در زمان پيك تعطيلات مي‌افتاديد. اين همه اتومبيل، اين‌همه آدم و اين ترافيك چند ساعته براي رفتن به ويلا يا تفريح و خوشگذراني نبود. اينها همه همان مردم بودند كه سرمايه‌هاي لايزال يك كشور و نظام به حساب مي‌آيند و با وجود همه مشكلات و مصائب فقط به همزباني اكتفا نكردند؛ بلكه همدلانه به صحنه آمدند و قدرت همياري خود را به نمايش گذاشتند و اين سرمايه عظيم و قابل توجه همواره مي‌تواند در هر بحراني به كمك كشور بيايد.
اما شوربختانه ديده‌ايم و مي‌بينيم كه از اين سرمايه بزرگ غفلت شده است و اگر نمي‌توانيم از آن به درستي استفاده كنيم بايد آسيب شناسانه و دقيق به علل ايجابي اين قهر و جدايي نظر انداخت. همچنين در اين ماجرا ديديم كه مردم به قدري كه بايد به مراكز دولتي و نهادهاي عمومي اعتماد نمي‌كنند. دوست‌تر مي‌دارند كه خود مستقيماً به مردم آسيب ديده كمك كنند يا به چهره‌هاي شناخته شده ورزشي يا هنري و حتي سياسي روي آورند و همين اتفاقات مي‌تواند به ما بياموزد كه دلايل كاهش اعتماد به حكومت را ريشه‌يابي كنيم و پس از آسيب‌شناسي درست مسأله به درمان درست آن بپردازيم. اما اين عوامل كدامند؟
از جمله مهم‌ترين عوامل موثر در كاهش اعتماد عمومي، اخبار متنوع و متكثر فساد در دستگاه‌هاي اجرايي و عمومي است. عدم مبارزه قاطع با فساد و ريشه‌كني اين پديده مذموم و ساختاري شدن آن در بسياري از موارد، همچون خوره به جان اعتماد مردم مي‌افتد و آن را از درون مي‌خورد و به بهره‌گيري از سرمايه اجتماعي آسيب مي‌زند.
مردم به اين اخبار و ارقام درشت رفته رفته عادت مي‌كنند و متأسفانه همزمان با شنيدن اخبار تلخ فسادها و سوء‌استفاده‌هاي بزرگ و كلان، مقابله شايسته و برخورد مطلوب با متخلفان را نمي‌بينند و كمتر خبري در اين‌باره مي‌خوانند. همين تناقض باعث مي‌شود كه مردم با خود بگويند آنها كه نسبت به بيت‌المال و سرمايه‌هاي ملي چنين تسامحي دارند پس با سرمايه‌هاي ما چه مي‌كنند؟ براي ارتقاي اعتماد و رشد انگيزه‌هاي مشاركت آنان در طرح‌ها و برنامه‌ها و سرمايه‌گذاري‌ها، مبارزه و مقابله با فساد، رشوه، رانت، سوء استفاده و مواردي از اين دست بسي ضروري است. نكته ديگر محدود كردن دايره نفوذ سياست و سياسي كاري و منازعات سياسي در همه شئون حاكميتي و به ويژه در مسائل اجتماعي و اقتصادي است. متأسفانه در همين ماجراي زلزله نيز شاهد دعواهاي بيهوده و بهره‌برداري سياسي از زلزله و خسارات‌ آن بوده‌ايم كه بايد براي همه ما درس عبرت باشد. نمي‌دانم چه زماني بايد بياموزيم كه تمامي ماه‌ها و روزهاي سال، زمان انتخابات و مناظره و خواباندن مچ حريف نيست
نكته ديگر اصلاح رفتار رسانه‌هاي رسمي و به ويژه صدا و سيما در اطلاع‌رساني و محرم دانستن مردم به عنوان يكي از اصلي‌ترين اركان ايجاد اعتماد و ارتباط بين حكومت و ملت است. گرچه خوشبختانه ديگر دوران تك صدايي رسانه‌اي با ظهور و گسترش شبكه‌هاي اجتماعي به سر رسيده است اما تغيير رفتار و اصلاح و بلوغ رسانه‌هاي رسمي در تقويت اين ارتباط و به ميدان آوردن سرمايه اجتماعي ملت نقشي اساسي ايفا مي‌كند.
شايسته‌سالاري، شفافيت، صداقت، خروج از بسته محدود و تنگ مديريتي و استفاده از ظرفيت عظيم نخبگاني و مديريتي، ايجاد هزينه براي سوء مديريت، تخلف، بي‌قانوني، و مواردي از اين دست در تقويت اعتماد عمومي بسيار موثرند. سرمايه اجتماعي از هر سرمايه و سرمايه‌گذاري ديگري براي نجات كشور از بحران‌هاي سخت ارزشمندتر است. تنها بد نيست در حوزه اقتصاد به اين مهم توجه كنيم كه اگر بشود همچنان كه در بحران زلزله اين سرمايه به ميدان آمد، در حل بحران‌هاي اقتصادي و اشتغال و توليد نيز امكان استفاده از اين فرصت را فراهم آورد، بيش از 1300 هزار ميليارد تومان پاي كار است.