نكاتي درخصوص ضمانت از اشخاص در حقوق ايران

نكاتي درخصوص ضمانت از اشخاص در حقوق ايران

كامران بياتي- مشاور حقوقي هفته نامه پيك ايلام

ضمانت نمودن از اشخاص و تعهداتي كه برعهدة ايشان است از ديرباز در جوامع انساني وجود داشته و اشخاص در روابط معاملاتي و اجتماعي خود همواره درصدد بهره‌مندي از شيوه‌هايي جهت دستيابي به اطمينان خاطر بوده و هستند. اين موضوع يكي از مواردي است كه اشخاص جامعه به شدت درگير آن بوده و موضوعي در خور بحث مي‌باشد.
افراد در روابط اجتماعي خويش بعضاً ناگزير به پذيرفتن مسئوليت و يا تعهدي مي‌گردند حال آنكه با آثار و عواقب قانوني آن آشنايي كامل ندارند و چه بسا در آينده با مشكلات و سختي‌هايي مواجه شوند به طور مثال كمتر شخصي را مي‌توان يافت كه تجربه استقراض و اخذ تسهيلات بانكي از سيستم بانكي و لزوم معرفي ضامن را نداشته باشد.
عدم آشنايي شخص ضامن و شخصي كه به سود او ضمانت صورت گرفته است و شخصي كه از او ضمانت‌ بعمل آمده است، با حقوق قانوني خود و آثار ضمانت، موجبات بروز اختلافات و مشكلات عديده شده كه در اكثر موارد منجر به طرح دعاوي در محاكم قضايي گرديده است. لذا بنظر مي‌رسد آگاهي اشخاص با مباحث پيرامون ضمانت در كاهش مشكلات پيش گفته تأثير بسزايي داشته باشد.
تعريف و مفهوم ضمانت:
در يك تعريف كلي مي‌توان گفت ضمانت عبارت است از اينكه شخصي مسئوليتي در مقابل شخصي ديگر برعهده گيرد كه اين مسئوليت مي‌تواند جنبه مالي نيز داشته باشد.
مي‌توان در مباحث مالي اينگونه عنوان نمود كه ضمانت عبارت است از مسئوليت و تعهد شخص (ضامن) در مقابل شخص بستانكار (شخصي كه ضمانت به سود او صورت گرفته است) نسبت به مالي كه پرداخت آن برعهده ديگري(مديون) مي‌باشد.
لذا مي‌بينيم كه در مسئله ضمانت با 3 شخص مواجه هستيم:
1- ضامن: يعني شخصي كه تعهد را مي‌پذيرد.
2- مضمونًُ عنه: يعني همان متعهد و مديون اصلي كه مورد ضامن قرار گرفته است.
3- مضمونًُ له: يعني شخصي كه ضمانت به سود او صورت گرفته است.
در واقع ضمانت نوعي عقد (قرارداد) است كه به موجب آن ضامن تعهداتي (اعم از مالي و غيرمالي) را كه به عهدة ديگري است، بعهده مي‌گيرد و به نوعي مسئوليت انجام تعهد را مي‌پذيرد.
حال اين سؤال مطرح مي‌شود كه چنانچه مديون به عهد خويش پايبند نبود و دين خود را به بستانكار نپرداخت، بستانكار به چه طريق مي‌تواند طلب خويش را وصول نمايد؟
آيا مي‌بايست ابتدا به مديون مراجعه نمايد و يا اينكه مي‌تواند بدون مراجعه به مديون ابتدا به ضامن مراجعه نمايد؟
پاسخ به اين سؤال مستلزم بررسي و مطالعه قرارداد في مابين است و قانونگذار توافق طرفين در هنگام انعقاد قرارداد ضمانت را محترم و معتبر دانسته است.
يكي از ويژگي‌هاي مهم عقد ضمان اين است كه ضمانت با جنون و مرگ طرفين از بين نمي‌رود به عبارت حقوقي، ضمان عقدي لازم است و هيچ يك از طرفين نمي‌توانند بدون توافق با ديگري عقد را برهم بزنند مگر اينكه در زمان انعقاد عقد ضمانت حق برهم زدن يكجانبه عقد ضمان براي يكي از طرفين در نظر گرفته شده باشد.
بسيار واضح است كه ضامن زماني امكان مراجعه به مديون اصلي را خواهد داشت كه مديون (متعهداصلي) به تعهد خود در مقابل بستانكار عمل ننموده باشد و بستانكار نيز طلب خود را از ضامن وصول نموده باشد در اين زمان است كه ضامن امكان مطالبة آنچه پرداخته است را خواهد داشت.
نكته مهم و كاربردي اينكه، چنانچه متعهد اصلي به موقع به تعهد خود عمل نمايد، مسئوليت ضامن در مقابل بستانكار خاتمه پيدا نموده و اصطلاحا بري‌الذمه مي‌شود.
اين امكان وجود دارد كه اشخاص متعدد (چند نفر) ضامن بدهي يك شخص شود. در اين صورت حدود و ميزان مسئوليت هر يك از ضامنين به ميزان تعهدي است كه در زمان انعقاد عقد ضمان پذيرفته است. به عبارت ديگر بستانكار فقط به ميزاني كه هر يك از ضامنين ضمانت نموده است، حق رجوع به آنان و مطالبه خواهد داشت.
نكتة پاياني و قابل توجه اينكه حدود و ميزان مسئوليت ضامن در مقابل بستانكار، به ميزان مسئوليت و تعهد متعهد اصلي است و نه بيشتر و بستانكار نمي‌تواند چيزي بيشتر از آنچه برعهدة متعهد اصلي است از ضامن مطالبه نمايد.